À Sua Saúde

Gemiddeld vierentwintig inwoners per vierkante kilometer telt de regio Alentejo, gelegen tussen de Rio Tejo (Taag-rivier) en de Algarve in het zuiden. De regio loopt van de Atlantische Oceaan tot aan de grens met Spanje, als je het van west naar oost bekijkt. De witgekalkte huizen in dorpen en steden steken charmant af tegen het warme groen en geel van het uitgestrekte landschap. Dunbevolkt en relatief onbekend.

Aan de kust

Fly & drive blijkt een ideale manier om al het moois tot mij te nemen. We beginnen links op de kaart met een bezoek aan de vierde stad van Portugal, Setúbal op een kleine drie kwartier rijden van het vliegveld in Lissabon. Eerlijk gezegd, de stad ligt nog nét niet in Alentejo, maar vormt een prachtige start voor een roadtrip door de regio. Eerste stop, de lokale markt. Vol trots liggen oogst en vangst uitgestald, kleurrijk en vers. Setúbals ‘Mercado do Livramento’ toont ons tevens meteen Portugals meest in het oog springende vorm van kunst, die van de talloze tegeltjes. Praktisch, want ‘azulejos’ gaan langer mee dan verf, maar belangrijker nog vertellen ze in tableauvorm de verhalen van het leven op het land en in de visserij. Bij Sétubal mondt de rivier Sado uit in de Atlantische Oceaan. In het estuarium – een baai waar zoet rivierwater zich vermengt met zout zeewater – leeft een groep van zo’n dertig tuimelaars. Aan boord van de Insubmersível is het goed toeven; we spotten twee dolfijnen, proeven drie verschillende kazen en maken kennis met Torta de Azeitão en Moscatel de Setúbal. Allen een uitstekende metgezel op deze warme middag.

Voordat we het binnenland intrekken, tikken we de kust aan. Praia da Comporta, gelegen op Troía – aan de rand van het natuurreservaat Reserva Natural do Estuário do Sado – maakt zich op voor een zonnig seizoen. De eerste badgasten vleien zich neer op het goudkleurige zand van het langgerekte strand. Het gebied wordt goed onderhouden en oogt ruim en rustgevend. Het trekt de laatste jaren vele celebrities aan. Zo rijdt Madonna er regelmatig paard en heeft Christian Louboutin er een huis. In de categorie ‘wist je dat’…

Switch off

Als in een sprookje brengen we de nacht door in Herdade das Barradas da Serra. Pure sereniteit voert hier de boventoon. Een plek ‘to switch off from daily life’. De boerderij ligt aan de voet van de heuvels van Grândola en is reeds vijf generaties in handen van de familie Dias. Zij zijn verantwoordelijk voor het onderhoud van het immense landgoed, zo’n achthonderd hectare groot. Sinds 2009 kun je er terecht in een van de twaalf met smaak en zorg ingerichte kamers en studio’s.

De eigenaar loopt ons langs ‘Giant Street’, de laan van grote kurkeiken achter de boerderij. Vol enthousiasme vertelt hij ons over de driehonderd jaar oude bomen en de productie van kurk in het gebied. Vanaf de vijfentwintigste verjaardag van een eik kan die voor de eerste keer worden geoogst, rond zijn veertigste is de opbrengst pas echt goed te noemen. De schors wordt op ambachtelijke wijze met speciale bijlen van de stam gehaald. Vervolgens duurt het minstens negen jaar voordat de schors opnieuw genoeg is aangegroeid. Luis leerde het vak van zijn vader, zijn vader van zijn grootvader. “De zorg voor deze bomen is een contract tussen generaties,” zo legt hij uit.

Binnenlandse aangelegenheden

Men zegt weleens: “Wil je een land écht leren kennen, trek dan het binnenland in.” Zo lopen we vervolgens een etappe van de Transalentejo Hiking Route, de ‘Trail of Azenha da Ordem’ (watermolen). Het voert ons over onverhard pad langs heides met paarse en gele bloemen en grote landgoederen. We werpen een blik op de rivier Guadiana en stuiten op de overblijfselen van een Romeinse villa.

De regio staat bekend als ‘de broodmand van Portugal’, vanwege de uitgestrekte, glooiende graanvelden. Dat het brood overheerlijk is, beamen we tijdens een lunch in Serpa. In Restaurant O Zé proeven we uitgebreid schapenkaas, worst en olijven uit de streek. We eten zonder poespas bereide bacalhau – gezouten en gedroogde kabeljauw – en vlees van het zwarte Alentejo-varken, dat zich scharrelend voedt met eikels en bijzonder smaakvol blijkt. Simpel, puur en authentiek. We heffen vele glazen wijn. Ongeveer 55% van de Portugese wijnen komt uit Alentejo, slechts een klein deel daarvan wordt geëxporteerd. De reden? ‘Local people only drink local wines.’ We geven ze geen ongelijk, de wijnen zijn licht, elegant en goddelijk.

Rake klanken

Terwijl wij de laatste happen gretig wegwerken, vult de ruimte zich met gezang. Het Portugees is niet te verstaan, maar het maakt direct diepe indruk. De groep mannen die net de ‘taberna’ binnen zijn gelopen, brengen a capella traditionele liederen ten gehore, die recht uit de ziel lijken te komen. Over het leven op het land, de liefde en de natuur. Cante Alentejano, zoals het meerstemmige gezang genoemd wordt, is uitgeroepen tot Werelderfgoed, en niet zonder reden. Een diepe trots klinkt door in de stem van de Ponto, de solist die het lied inzet. Een tweede stem, de Alto, valt bij en op het moment dat de rest van het koor aanhaakt, raken we allen ontroerd.

Tegen zonsondergang strijken wij neer bij Vila Galé Clube de Campo, zo’n vijfentwintig kilometer van Beja. Klepperende ooievaars voeden hun jongen in een van de vele nesten op de daken van het hotelcomplex. Het hotel is met zijn binnen- en buitenzwembad en vele mogelijkheden voor outdoor-activiteiten ideaal voor gezinnen. Die morgen verkennen we per jeep het uitgestrekte landgoed, vol wijngaarden en fruitbomen. Onder een strakblauwe lucht verkennen we later te voet meer van de omgeving. Praktisch tegen de Spaanse grens aan ligt het Parque Natural do Vale. Het water van de Guadiana klettert bij Pulo do Lobo door de uitgesleten karstrotsen een paar meter naar beneden. Een prachtige plek voor de meegebrachte picknick.

Openluchtmusea

Vele volken, religies en culturen hebben in het zuiden van Portugal hun sporen nagelaten. Romeinen, Moren en katholieken, elk droegen zij op eigen wijze bij aan de bouw van steden en de economie. Zo ook in het tieneeuwenoude Mértola. De moskee – ooit gebouwd door de Moren – is nu een kerk, het kasteel ooit hoofdkwartier van de Orde van Santiago. Eens in de twee jaar veranderen de stegen tussen de witgeschilderde huizen voor vier dagen in een kleurrijke soekh tijdens het Festival Islâmico, ter viering van het culturele erfgoed. Vanaf Restaurant Casa Amarela aan de overkant van de rivier hebben we prachtig zicht op de feestvierende stad.

Het iets noordelijker gelegen vestingstadje Monsaraz doet aan als een openluchtmuseum. Vrijwel autoloos, klein en charmant. De smalle straten herbergen winkeltjes met ambachtelijk beschilderd serviesgoed, in de dakgoten bouwen zwaluwen hun nest. Een wisselende kunstcollectie siert het witte pleisterwerk en elke stap op de met keitjes ingelegde straten neemt mij verder terug in de tijd. Gelegen op een heuvel geeft het dertiende-eeuwse kasteel uitzicht op het weidse met steen- en kurkeiken begroeide platteland en het Alqueva-meer. Mocht je er de nacht doorbrengen, kijk dan vooral even naar boven. Het gebied is, door de afwezigheid van lichtvervuiling, zo donker dat je de mooiste sterrenhemel kunt zien, zo’n 250 nachten per jaar.

Met open armen

De rustige landwegen, het schilderachtige landschap, de rustieke gastronomie; Alentejo blijkt een eersteklas bestemming voor een prachtige rondreis. De mensen zijn oprecht, gastvrij en bescheiden; waar je ook verblijft, je wordt met open armen ontvangen. Men werkt er hard en leeft er sober, dat wat er van het land komt is puur en goed. De lente is een uitstekend seizoen om Alentejo te bezoeken (de zomermaanden zijn er erg warm). Het binnenland vormt een schitterend decor voor fiets- en wandeltochten. De kust is er zowel ruig als rustig.

Vanaf nu is deze streek een reiziger rijker. Tijdens de tweeëneenhalf uur durende vlucht naar Amsterdam besluit ik vrij van verwijten te willen blijven, en ga ik gewoon volgend voorjaar weer. Mét kinderen, zodat mij later geen gemis kan worden aangerekend. Voor die heerlijke wijnen komen ze dan zelf nog maar een keer terug. Als ze boven de achttien zijn.